Triển vọng về mối quan hệ du lịch và kinh tế đêm ở Việt Nam
02/04/2021
Đặt vấn đề
Nền kinh tế đêm đóng góp 19 tỷ đô cho New York mỗi năm, trong khi Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc không ngừng đưa ra chính sách thúc đẩy hoạt động kinh tế đêm. Kinh tế đêm chiếm tỉ trọng lớn trong nền kinh tế của nhiều nước trên thế giới, nhưng Việt Nam thì chưa phát triển, nhất là chưa tận dụng lợi thế phát triển du lịch khi nhiều du khách đến Việt Nam không biết đi chơi ở đâu vào ban đêm …Bài viết này nhằm mô tả mối quan hệ giữa du lịch và kinh tế đêm (KTĐ) trong quá khứ và những nét cơ bản định hình phát triển trong tương lai. Bài báo này cũng xác định gắn chặt phát triển du lịch và KTĐ là phù hợp xu thể chung nâng cao đời sống hưởng thụ của người dân và hoạt động gia tăng của du lịch đô thị hướng đến tầm nhìn phát triển bền vững cả ở trước mắt và lâu dài ở Việt Nam.
Từ khóa: Kinh tế đêm, Du lịch đô thị, vui chơi giải trí, Tương lai du lịch
Vài nét cơ bản về kinh tế đêm
Kinh tế đêm (Night time economy-NTE) là các hoạt động kinh doanh dịch vụ từ 17 giờ hôm trước đến 6 giờ sáng hôm sau, bao gồm: ẩm thực, nghệ thuật, âm nhạc, các chương trình giải trí, lễ hội, sự kiện, các điểm du lịch mở cửa vào ban đêm.
Phố Tây Bùi Viện ở Tp Hồ Chí Minh
Nền kinh tế đêm gắn với các hoạt động, địa điểm, các nhà cung cấp dịch vụ cho tiêu dùng về ban đêm (Hình 1). Nó đươc coi là hoạt động đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí vào ban đêm, cuộc sống về đêm trong thành phố. Việc khuyến khích các hoạt động của kinh tế đêm hứa hẹn góp phần làm phong phú và bùng nổ phát triển ngành du lịch tại địa phương. Có nhiều nghiên cứu cho rằng mức độ phát triển kinh tế đêm giúp thúc đẩy tốc độ tăng trưởng gấp đôi lĩnh vực, ngành liên quan, trong đó có du lịch, ngành giải trí sáng tạo hay thay đổi chu kỳ sản phẩm và thị trường rất nhanh.
Trong các nghiên cứu du lịch, KTĐ đóng vai trò hết sức quan trọng hỗ trợ tạo động lực thúc đấy phát triển du lịch và ngược. Hiện bản chất và động lực của mối quan hệ du lịch - KTĐ vẫn chưa được nghiên cứu sâu và đa chiều.
Kinh tế đêm bắt đầu với việc mở rộng hệ thống hạ tầng cơ sở giao thông và chiếu sáng đô thị. Kể từ những năm 1970, kinh tế đêm ở nhiều thành phố trên thế giới là kết quả của quá trình đô thị hóa sự phát triển của các đô thị vừa bảo lưu những nét truyền thống văn hóa vừa phát triển những nét hiện đại. Du lịch đã đóng góp thúc đẩy sự phát triển quá trình này thông qua các không gian phố đi bộ vào ban đêm được tổ chức, các lễ hội ánh sáng vào ban đêm hoặc lối vào các địa điểm văn hóa vào buổi tối muộn. Các tòa nhà được chiếu sáng đã tạo ra cách tiếp cận thẩm mỹ cho trải nghiệm của thành phố về đêm. Sự gia tăng của các quán bar và khu vui chơi giải trí ban đêm.
Thêm vào đó, kinh tế đêm cũng chịu ảnh hưởng không nhỏ khi cuộc cách mạng của các hãng hàng không giá rẻ đã tạo nên sự bùng nổ phát triển và sự cạnh tranh trên toàn thế giới giữa các thành phố về hình ảnh “bầu không khí ban đêm” ở mỗi quốc gia. Các khu vui chơi giải trí mới đã xuất hiện khắp mọi nơi ở nhiều điểm đến ở châu Âu, châu Á và châu Mỹ, cùng tập trung vào phân đoạn thị trường thu hút đối tượng khách đến với các khu du lịch như những người thích tiệc tùng và những người tìm kiếm thú vui ban đêm.
Du lịch – đòn bẩy phát triển kinh tế đêm cho các đô thị lớn ở Việt Nam
Trên thế giới, khi nhắc đến sự phát triển của kinh tế đêm không thể không nhắc đến nhiều nước như: Mỹ, Nhật Bản, châu Âu. Tại các quốc gia này, hầu hết các thành phố lớn đều có nền kinh tế đêm phát triển, đặc biệt là những thành phố được du khách tìm tới nhiều nhất như New York, Paris, Lyon, London, Manchester, Amsterdam, Berlin, Madrid, Barcelona, Roma, Vénice…
Đối với Việt Nam mặc dù có rất nhiều thế mạnh để phát triển kinh tế đêm như: chính trị ổn định, văn hóa, ẩm thực đặc sắc, tài nguyên du lịch đa dạng, phong phú, dân số trẻ, mức độ hội nhập cao… nhưng kinh tế ban đêm của Việt Nam còn chưa phát triển.
Khách du lịch nước ngoài đến các thành phố lớn thường xem thời gian ban đêm tại Việt Nam là khoảng thời gian thú vị nhất khi ít xe cộ ồn ào, có thể ngắm cuộc sống đêm tĩnh lặng. Mặt khác, nhiều khách du lịch đến Việt Nam không quen múi giờ (có lúc lệch đến 12 giờ) nên không thể ngủ sớm, cần các dịch vụ vui chơi nhưng lại không có. Điều này ảnh hưởng không nhỏ tới quyết định có quay lại du lịch Việt Nam hay không? Lấy ví dụ so sánh: tour du lịch Thái Lan năm ngày bốn đêm giá chỉ khoảng 6 triệu đồng và được bán cho các công ty du lịch dưới giá thành. Nếu tính chi phí ăn nghỉ, tham quan thì không thể thu hồi vốn. Vậy nước họ thu lãi từ đâu? Đó là từ các dịch vụ mua sắm, các hoạt động giải trí ban đêm, các siêu thị đông nghịt khách mở cửa suốt ngày đêm, các chương trình biểu diễn nghệ thuật, sòng bạc, khu vui chơi giải trí mở cửa 24/24h...
Thực tế cho thấy, Việt Nam đang tập trung phát triển các sản phẩm du lịch trong khoảng thời gian từ 7 giờ sáng đến 5 giờ chiều. Nhưng những sản phẩm này chỉ mang lại khoảng 30% doanh thu dịch vụ. Trong khi đó, các sản phẩm dịch vụ thu được nhiều tiền nhất là từ 6 giờ tối đến 2 giờ sáng, mang lại doanh thu khoảng 70%, thì Việt Nam lại không phát triển. Mặc dù nhiều địa phương đã quan tâm đến kinh tế ban đêm nhưng chưa tạo được các sản phẩm hấp dẫn khách du lịch, chưa có quy hoạch hợp lý, nên hoạt động không hiệu quả. Hầu hết các địa phương mới chỉ dừng lại ở xây dựng khu chợ đêm, phố đi bộ, dịch vụ sơ sài, đơn giản, không thu hút và ít hiệu quả.
Để phát triển kinh tế đêm, điều quan trọng là cần thay đổi về khung chính sách phát triển du lịch tại các thành phố lớn. Sẽ rất khó kinh doanh không quá 12 giờ đêm thì không thể phát triển kinh tế ban đêm. Tuy nhiên, để kinh tế đêm phát triển, cần có được sự sáng tạo đổi mới sản phẩm dịch vụ đặc sắc để không chỉ thu hút khách mà còn thỏa mãn nhu cầu chính người dân sở tại. Ban ngày người dân đi làm việc, buổi tối là thời gian mọi người có nhu cầu tiêu dùng rất cao, không chỉ có du khách mà cả những người dân bình thường, đặc biệt trong các đô thị. Vì vậy, kinh tế đêm kích thích được nhu cầu tiêu dùng không chỉ cho du khách mà cho cả người dân địa phương. Kích thích tiêu dùng ban đêm không chỉ thu hút nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước vào cơ sở vui chơi giải trí, mua sắm… mà còn giúp các công ty du lịch có nhiều phương án kéo dài thời gian lưu trú cho du khách, tăng chi tiêu của du khách nhiều hơn. Kinh tế đêm không chỉ tạo việc làm, tăng thu nhập cho cá nhân, cho ngân sách địa phương mà còn góp phần mang lợi nguồn thuế lớn cho ngân sách nhà nước, tất cả các bên đều hưởng lợi.
Viễn cảnh tương lai
Một mặt, cuộc cách mạng công nghệ thời gian thực và toàn cầu hóa sẽ làm tăng lượng du lịch đại trà vào ban đêm, làm xáo trộn cấu trúc KTĐ “truyền thống” bởi các hoạt động giải trí về đêm. Đây là xu thế tất yếu dẫn đến một số thành phố châu Á sẽ vươn lên hoạt động về đêm mang đến “bầu không khí ban đêm” trở thành biểu trưng của quốc gia trên thế giới. Sớm hay muộn các hoạt động vào ban đêm sẽ được công nhận là một hình thức du lịch đặc biệt thu hút sự chú ý của tất cả mọi người.
Mặt khác, do áp lực phát triển bền vững đang diễn ra trong bối cảnh biến đổi khí hậu nên thúc đẩy tìm kiếm các mô hình tăng trưởng mới vừa đảm bảo hài hòa kinh tế, xã hội, môi trường, dẫn đến việc tăng thuế về môi trường và các biện pháp kiểm soát chặt chẽ đối với du lịch quốc tế. Phát triển du lịch cũng sẽ có những sự điều chỉnh đáng kể sẽ làm giảm hoạt động giải trí ban đêm giá rẻ. Việc tham quan du lịch vào ban đêm sẽ vẫn mở rộng, khi đó những nơi có điều kiện thời tiết dễ chịu sẽ có lợi thể phát triển. Để quản lý bền vững, các quy định khắt khe về du lịch và kinh tế đêm sẽ dẫn đến hình thành những hình thức mới đặc biệt sự phát triển nhanh của không gian thực tại ảo.
Một số giải pháp thúc đầy mối quan hệ du lịch và phá triển kinh tế đêm ở Việt Nam
Trước tiên, cần xóa bỏ định kiến tiêu cực về kinh tế đêm như hoạt động vũ trường, quán bar, karaoke, nhà hàng cũng như các điểm vui chơi giải trí về đêm. Cần có tư duy mở hơn về quản lý một số hoạt động lâu nay vẫn bị coi là nhạy cảm như mại dâm, cá cược, cờ bạc. Quy định hiện hành cấm nhưng thực tế các hoạt động này vẫn diễn ra lén lút dưới nhiều hình thức, phát sinh nhiều tiêu cực, rủi ro cho khách hàng và người phục vụ. Vậy thì tại sao không nghiên cứu xây dựng cơ chế triển khai thử nghiệm chính sách kinh doanh dịch vụ nhạy cảm theo hướng hoạt động có kiểm soát để nhằm tăng sức hút với khách du lịch quốc tế.
Theo khảo sát của nhiều công ty du lịch, lữ hành, hiện nay rất nhiều khách du lịch trong nước và nước ngoài muốn tham gia tour ẩm thực (food tour) ở Việt Nam. Hà Nội lọt vào danh sách 20 thành phố có food tour hấp dẫn nhất thế giới. Đây là một ưu thế phát triển tour ẩm thực về đêm tại Hà Nội nói riêng, cũng như các thành phố du lịch nói chung. Thay vì chỉ dừng lại ở vài sạp thịt xiên nướng, đồ đông lạnh, cần có quy hoạch phố ẩm thực với các món ăn ngon, đặc trưng là thương hiệu của ẩm thực Việt Nam.
Khách quốc tế rất hào hứng khám phá nghệ thuật dân gian truyền thống của Việt Nam nên cùng với những buổi biểu diễn trong nhà hát sang trọng, cần tăng cường mang nghệ thuật ra ngoài đường phố, ở những vị trí thuận lợi. Địa phương hưởng lợi từ các hoạt động kinh tế ban đêm sẽ hỗ trợ chi phí cho các nghệ sĩ sáng tạo nghệ thuật.
Các chợ đêm, phố đi bộ cũng phải quy hoạch, quy định cụ thể hàng hóa như thế nào mới đủ chất lượng, tiêu chuẩn để bán chứ không phải quầy hàng xén, bán hàng kém chất lượng, hàng chợ như hiện nay. Đặc biệt là phải đầu tư những gian hàng sản xuất tại chỗ để khách trải nghiệm, giới thiệu và bán các hàng thủ công mỹ nghệ, dân gian…
Mục tiêu phát triển kinh tế đêm, thí điểm cho mở cửa đến 6h sáng... là thách thức lớn đòi hỏi Việt Nam phải có cách làm táo bạo mới cạnh tranh được với những "trung tâm" sát cạnh như Bangkok, Pattaya, Singapore, Macau...
Cần thay đổi tư duy quản lý với các ngành kinh doanh dịch vụ casino, vui chơi có thưởng. Tại nhiều nước thu hút khách du lịch tốt như Mỹ, các sòng bài ở Las Vegas không chỉ là nơi đánh bạc cho những người có nhu cầu, mà còn là nơi tham quan, tổ hợp dịch vụ vui chơi, góp phần quảng bá thu hút du lịch, vừa đóng góp phát triển kinh tế, tăng thu nhập cho người dân, doanh nghiệp và thuế cho Nhà nước.
Các dịch vụ về đêm thu hút khách du lịch
Chủ thể hoạt động trong nền kinh tế đêm bao gồm phố đêm, trung tâm thương mại, cửa hàng tiện lợi, câu lạc bộ, hộp đêm, các buổi biểu diễn nhạc sống, các hình thức giải trí… về đêm phải được hỗ trợ phát triển kinh doanh từ 17 giờ tới 6 giờ sáng hôm sau. Ngoài ra, các dịch vụ giao thông công cộng như xe buýt, tàu điện, taxi, thu đổi ngoại tệ... cũng được tăng tuyến, tăng thời gian phục vụ trong đêm.
Việt Nam hiện đang từng bước xây những chương trình nghệ thuật truyền thống đặc sắc, chương trình nghệ thuật thực cảnh hoành tráng như Ấn tượng Hội An, Tinh hoa Bắc Bộ... Tuy nhiên, chưa có sự phối hợp đồng bộ giữa ngành Du lịch và các ngành khác, marketing quảng bá chưa phù hợp, xứng tầm nên còn chưa thu hút được nhiều du khách dù chất lượng khá ấn tượng.
Tóm lại, việc phát triển kinh tế đêm sẽ làm cho khách du lịch đến nhiều hơn, chi tiêu nhiều hơn và kéo dài được thời gian lưu trú của khách du lịch đặc biệt là khách du lịch quốc tế đến với Việt Nam. Đây cũng là một trong những giải pháp nhằm kích cầu du lịch sau dịch Covid 19 hiện nay.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Thủ tướng Chính phủ “Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”.